خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران

خراطي چوب يكي از صنايع دستي سنتي ايران است كه از زمانهاي قديم در اين مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقي از كشور كه چوب در آنجا بيشتر يافت ميشود رايج است زيرا ماده اوليه ي عمده ي آن چوب مي باشد چوب هاي مورد استفاده در خراطي شامل گردو، نارون، توسكا، زبان گنجشك ، بيد، چنار، چوب سفيد، كهور گلابي، كيكم و …. مي باشد و در دزفول نوعي چوب به نام جغ نيز مورد مصرف صنعتگران قرار مي گيرد از ديگر مواد اوليه ي مصرفي در صنعت خراطي مي توان سريشم ، لاك الكل ، و لاك سلولزي را نام برد.

هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل می‌شود. سابق بر این دستگاه خراطی مشتمل برچند ابزار دستی بود که از چوب ساخته و پرداخته می‌شد در حال حاضر این دستگاه علاوه بر تغییر شکل ظاهریش ازدو بازوی فلزی تشکیل شده‌است که با قرار گرفتن ومحکم شدن حجم چوبی میان آنها، وبا چرخش چوب حول یک محور کار و با استفاده از میله‌های فلزی (مغار))هر کدام درایجاد فرو رفتگی یا خراشیدگی خاصی استفاده می‌شوند(بر حجم چوبی، شکل مورد نظر را ایجاد می‌نمایند.

ابزار كار صنعتگران:

شامل سوهان – چاقو – تيشه – مته ي دستي – چكش – گيره – سندان –اره – انبردست – چرخ سمباده  و … است .

در حال حاضر در كارگاه ها از دستگاه هاي خراطي برقي نيز استفاده مي شود.

محصولاتي كه حاصل كار صنعتگران مي باشد به صورت عصا، عصاي تعليمي ، مي قليان ،‌ چوب سيگار،‌ تنه ي قليان ، وردنه و ساير اشياء خراطي شده تجلي مي نمايد.

مناطقي از كشور كه در آن ها صنعت خراطي رواج دارد عبارت است از:
1 – شهرستان ايرانشهر از توابع استان سيستان و بلوچستان كه تعدادي كارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اوليه ي مصرفي آن را چوب كهور كه در بمپور به فراواني يافت مي شود ، تشكيل مي دهد.

2 – در استان آذربايجان غربي و مركز عمده ي خراطي شهرهاي اروميه و بخش بوكان از توابع شهرستان مهاباد مي باشد.

3 – در استان كردستان ، شهرهاي سنندج و بانه و سقز از مراكز خراطي محسوب مي شود.

4 – در كرمان هم تعدادي كارگاه خراطي دايراست مخصوصاً‌ عده يي از عشاير در اين منطقه با وسايل ساده و ابتدايي مبادرت به توليد انواع كالاهاي چوبي مي نمايند.

5 – در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادي كارگاه خراطي داير و مشغول بكار است و جوب مورد مصرف دست اندركاران آن نوعي چوب به نام جغ است كه در باغات اطراف يافت مي شود.

6 – در شهرستان رشت نيز تعدادي كارگاه خراطي چوب با استفاده از چرخ خراطي به توليد گلدان،‌ كاسه و ديگر انواع محصولات چوبي مبادرت مي نمايند.

7 – در شهرهاي ساري – چالوس – و ساقي كلايه تعدادي كارگاه خصوصي به توليد انواع شمعدان، گلدان، شكلات خوري و زير سيگاري مشغولند و ضمناً پايه ميز و مبل و غيره را خراطي مي كنند.

8 – در نطنز و حومه هم حدود 10 كارگاه خراطي وجود دارد كه توليدات آن ها عمدتاً چوب ميانه ي قليان مي باشد و چون داراي مصرف محلي نيست تماماً به تهران و قم به فروش مي رسد و تنها در كارگاه اين منطقه كه هنوز به شيوه ي سنتي اداره مي گردد با استفاده از چوب گردو و گلابي وسايلي از قبيل قندان و ساير ظروف مصرفي ساخته مي‌شود.

مراحل توليد در كارگاههاي خراطي به قرار ذيل مي باشد:
1 – انتخاب نوع چوب در ارتباط با كالاي توليدي
2 – برش چوب به وسيله ي اره ي نواري و رنده به اندازه ي مورد نياز شيئي كه ساخت آن مورد نظر است.
3 – بستن چوب بريده شده به دستگاه خراطي و گرد كردن آن و يا اصطلاحاً به صورت نيمه كاره درآوردن آن.
4 – در اين مرحله چنانچه توليد كالائي توخالي مورد نظر باشد، كار نيمه كاره را به وسيله سه نظام به دستگاه خراطي بسته و توي آنرا خالي مي كنند.
5 – مرحله پنجم تكميل كار نيمه كاره و پرداخت قسمت خارجي آن توسط سمباده مي باشد و بعد از آن محصول را كيلركاري نموده و به بازار عرضه مي كنند.
منابع تأمين چوب در كارگاههاي خراطي بيشتر باغهاي اطراف شهرها و يا جنگل مي باشد.

در استان گيلان بيشتر كارهاي توليدي شامل انواع شكلات خوري، گلدان، قندان ، آجيل خوري ، عصا و …. مي باشد.

توليدات اروميه بيشتر زاويه دار مي باشد و اقسام شكلات خوري ، پايه آباژور و رحل قرآن و … را شامل مي شود. دزفول كارهايش شبيه گيلان است و چيزهاي ديگري مثل قليان ، سرقليان و مشابه آن توليد ميشود. توليدات كردستان نيز نقريباً شبيه اروميه مي باشد.

خراطی شیوه‌ای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً به وسیلهٔ دستگاه خراطی اشیایی نظیر قلیان، گهواره، پایهٔ آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می‌شود. خراطی ساختن اشیا از چوب است که سابقه‌ای بسیار طولانی دارد. بقایای نقش برجسته‌های کاخ داریوش در تخت جمشید نشان می‌دهد که تخت و چهار پایه و عودسوز آن به شیوهٔ خراطی تهیه شده‌است.شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تحت تاثیر مهارت خراطان ایران قرار گرفته و سخن گفته‌است. حرفه خراطی از هنرهای مکانیکی است که ایرانیان توانسته‌اند از آن به خوبی بهره برداری کنند.

منبع:tebyan-zn.ir

گرد آوری مطالب ایران بانو

خراطی در ویکی پدیا

انواع ماشين خراطى تيرى اكسس